โรคสมองเสื่อม คืออะไร

โรคสมองเสื่อม คือ กลุ่มอาการที่มีความเสื่อมถอยของสมรรถภาพทางสมองในด้านการรู้คิด ได้แก่ ความจำ สมาธิ ภาษาการตัดสินใจ การรับรู้และมิติสัมพันธ์ รวมถึงความสามารถในการเข้าสังคม ถดถอยลงจากเดิม ทำให้สมองมีการทำงานที่แย่ลงจนส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวันของผู้ป่วยโดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ เพื่อเป็นการป้องกันและเตรียมพร้อมในการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมในอนาคต การทำความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะสมองเสื่อมเป็นสิ่งสำคัญถ้าเราเข้าใจสาเหตุเหล่านี้จะช่วยให้เราสามารถเตรียมตัวรับมือกับภาวะสมองเสื่อมได้อย่างประสิทธิภาพมากขึ้น?

สังคมไทยส่วนใหญ่เป็นสังคมที่อยู่กันแบบครอบครัวใหญ่ ประกอบด้วยปู่ ย่า ตา ยาย พ่อ แม่ และลูก ซึ่งปฏิเสธไม่ได้เลยว่า การดูแลผู้สูงอายุในแต่ละครอบครัวมีความสำคัญไม่ต่างจากการดูแลเด็ก เนื่องจากผู้สูงอายุเป็นวัยที่ร่างกายเริ่มเสื่อมสภาพ อวัยวะต่าง ๆ ในร่างกายทำงานถดถอย ดังนั้นเราจึงควรหมั่นสำรวจว่าผู้สูงอายุในบ้านมีอาการเหล่านี้หรือไม่

เช็ก! สาเหตุสำคัญของการเกิด โรคสมองเสื่อม

โรคสมองเสื่อม สามารถเกิดขึ้นได้จากหลากหลายสาเหตุ ซึ่งแต่ละสาเหตุก็จะมีความซับซ้อนและแตกต่างกันไป หากพิจารณาตามผลลัพธ์ของการรักษา สามารถแบ่งออกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ คือ

1. โรคสมองเสื่อมที่รักษาหายขาด ได้แก่

• การใช้ยาบางชนิด ภาวะสมองเสื่อมอาจเกิดจากผลข้างเคียงของการใช้ยาบางชนิด เช่น ยานอนหลับอาจทำให้เกิดความง่วงนอนและสับสน ยาแก้แพ้อาจมีผลต่อการทำงานของสมอง ยาฆ่าเชื้อที่อาจส่งผลกระทบต่อระบบประสาท จากผลลัพธ์ดังกล่าวส่งผลให้เกิดภาวะสมองเสื่อมความจำไม่ดีได้
• ภาวะซึมเศร้าและความเครียด โดยเฉพาะในกลุ่มคนที่มีอายุน้อยซึ่งมักเผชิญกับความกดดันจากการทำงานหรือการใช้ชีวิต ภาวะเหล่านี้สามารถส่งผลกระทบต่อสมองและการทำงานของระบบประสาท ทำให้เกิดอาการที่คล้ายกับภาวะสมองเสื่อมได้ แต่หากได้รับการดูแลและรักษาที่เหมาะสม เช่น การบำบัดทางจิตหรือการใช้ยารักษา ภาวะนี้สามารถฟื้นฟูได้
• เนื้องอกในสมอง ตัวเนื้องอกอาจไปกดทับหรือทำลายเส้นประสาทในสมองที่ทำหน้าที่เกี่ยวกับความคิด ความจำ เกิดความเสียหาย ในระยะแรกและทำการผ่าตัดหรือรักษาได้อย่างถูกต้องก็สามารถหายขาดได้
• น้ำคั่งในโพรงสมองหรือน้ำท่วมสมอง เกิดจากการที่น้ำในโพรงสมองมีปริมาณมากเกินไป จนทำให้โพรงสมองมีขนาดใหญ่ขึ้นและกดทับเนื้อสมอง ส่งผลให้เกิดอาการสมองเสื่อมได้ หากได้รับการรักษาภาวะนี้สามารถหายขาดได้
• การติดเชื้อ เชื้อบางชนิดสามารถส่งผลต่อระบบประสาทได้ อย่างเชื้อ HIV หรือซิฟิลิสขึ้นสมอง ซึ่งเป็นโรคที่สามารถติดต่อทางเพศสัมพันธ์ การติดเชื้อเหล่านี้อาจทำให้เกิดการอักเสบหรือทำลายเนื้อสมอง แต่หากได้รับการวินิจฉัยและรักษาด้วยยาปฏิชีวนะหรือยาต้านไวรัสที่เหมาะสม ภาวะสมองเสื่อมที่เกิดจากการติดเชื้อก็สามารถหายขาดได้เช่นกัน

2. โรคสมองเสื่อมที่รักษาไม่หายขาดที่พบได้บ่อย?

• โรคอัลไซเมอร์ มักพบในผู้สูงอายุ เกิดจากเซลล์ประสาทในสมองค่อย ๆ เสื่อมสภาพ ส่งผลให้มีการสูญเสียความสามารถในการทำงานของสมอง โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ
• โรคหลอดเลือดสมอง ที่มีหลอดเลือดขนาดเล็กหรือขนาดใหญ่อุดตันหรือแตก เกิดความเสียหายกับเนื้อสมอง โดยผู้ป่วยอาจจะไม่ได้มีอาการอ่อนแรงแต่มีอาการสมองเสื่อมได้

วิธีการวินิจฉัยจากอาการในช่วงเริ่มต้น

คนที่มีภาวะสมองเสื่อมจะเกิดความผิดปกติด้านสติปัญญา ความคิด ความจำ การตัดสินใจ การพูด การใช้ภาษา ส่งผลต่ออารมณ์และพฤติกรรมตามไปด้วย ซึ่งระยะเริ่มของภาวะสมองเสื่อม ผู้ป่วยจะค่อย ๆ แสดงอาการต่าง ๆ ซึ่งเราสามารถวินิจฉัยจากอาการเริ่มต้นได้ดังนี้

- ผู้ที่เริ่มมีภาวะอาการหลง ๆ ลืม ๆ เริ่มจดจำเหตุการณ์ที่พึ่งเกิดขึ้นไม่ค่อยได้ เช่น ลืมว่าตนเองรับประทานอาหารไปแล้ว หรือ ลืมรายละเอียดที่เพิ่งเกิดขึ้นในช่วงที่ผ่านมา

- มีปัญหาด้านการสื่อสาร นึกคำไม่ออก ใช้คำพูดผิด พูดจาวนไปวนมา พูดเรื่องที่เพิ่งเล่าไป หรือ ถามคำถามที่เคยได้คำตอบไปแล้ว

- มีอาการหลงลืมเรื่องวัน เวลา สถานที่

- ไม่มีสมาธิในการทำกิจกรรมต่างๆ ได้เป็นระยะเวลานาน

- มีความสามารถในการคิดแก้ไขปัญหา การตัดสินใจ การวางแผนที่ซับซ้อนถดถอยลง

- ทำกิจกรรมวัตรประจำวันของตนเองไม่ได้อย่างเดิม หรือช่วยเหลือตัวเองได้น้อยลง

- อาจมีปัญหาทางจิตหรือพฤติกรรม เช่น ซึมเศร้า หวาดระแวง หึงหวง พูดจาหยาบคาย วิตกกังวล บุคลิกภาพนิสัยใจคอเปลี่ยนไปจากเดิม?

ซึ่งพฤติกรรมของแต่ละคนจะแตกต่างกันออกไป และหากพบว่าผู้สูงอายุในบ้านเริ่มแสดงอาการเหล่านี้ แนะนำให้ควรเข้ารับการวินิจฉัยกับแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเพื่อวางแผนการรักษาและรับมือกับอาการโดยด่วน

จะรู้ได้อย่างไร?…ว่าเป็น โรคสมองเสื่อม

แพทย์จะทำการตรวจเพื่อหาสาเหตุของภาวะสมองเสื่อมว่าเกิดจากอะไร เป็นกระบวนการที่ต้องใช้ข้อมูลหลายด้านเพื่อหาสาเหตุที่แท้จริงของอาการที่ผู้ป่วยแสดงออกมา โดยทั่วไปแล้วขั้นตอน ดังนี้

• ซักประวัติผู้ป่วย โดยแพทย์จะสอบถามรายละเอียดต่างๆเกี่ยวกับอาการ เช่น ความจำที่ผิดปกติ ความเปลี่ยนแปลงของพฤติกรรม หรือ ความสามารถต่างๆในการทำกิจวัตรประจำวัน โดยมักจะสอบถามคนใกล้ชิดอย่างสมาชิกคนในครอบครัวหรือเพื่อนของผู้ป่วย เพื่อเก็บข้อมูลจากอาการและพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปของผู้ป่วย
• ตรวจร่างกายและระบบประสาท การประเมินสุข สภาพจิต เพื่อช่วยให้แพทย์สามารถแยกระหว่างอาการภาวะสมองเสื่อมกับโรคทางกายรวมถึงอาการซึมเศร้า เพราะอาการซึมเศร้าหรือผู้ที่มีปัญหาด้านสุขภาพจิตมีบางอาการที่มีความคล้ายกับภาวะสมองเสื่อม เช่น ความจำไม่ดี, ความรู้สึกสับสน และพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป ขั้นตอนนี้จึงสำคัญเพื่อให้แพทย์สามารวางแผนการรักษาไปในทิศทางที่ถูกต้อง
• การตรวจเลือดและตรวจคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าในสมอง จะช่วยให้แพทย์สามารถตรวจดูเพื่อมองหาความผิดปกติของสมองและสาเหตุของภาวะสมองเสื่อม

ดูแลผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อมอย่างไร

- ในการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมนั้น ผู้ที่ดูแลต้องมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ โรคสมองเสื่อม และเข้าใจผู้ป่วย เพราะในการดูแลผู้ป่วยสมองเสื่อมต้องการความใส่ใจ และไม่ใช้อารมณ์

- ให้กำลังใจผู้ป่วย บอกอาการของผู้ป่วย ให้ผู้ป่วยได้ทราบและเข้าใจตั้งแต่เริ่มมีอาการ เพื่อให้ผู้ป่วยยอมรับและให้ความร่วมมือในการดูแลรักษาในอนาคต

- ผู้ดูแลต้องกำหนดกิจวัตรประจำวันของผู้ป่วยให้เหมือนเดิมทุกวัน ให้ผู้ป่วยมีส่วนร่วมทำกิจกรรมกับครอบครัวโดยเริ่มจากกิจกรรมง่าย

- จัดบ้านให้เป็นระเบียบเรียบร้อย ไม่ย้ายสิ่งของบ่อย ๆ ติดชื่อผู้ป่วยบนสิ่งของของผู้ป่วย เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถหยิบจับสิ่งของได้ง่าย

- พูดคุยสื่อสารกับผู้ป่วยด้วยคำพูดง่าย ช้า กระชับได้ใจความ ใช้น้ำเสียงที่ชัดเจน รวมทั้งใช้ภาษากายหรือท่าทางในการสื่อสาร

เตรียมตัวรับมือภาวะสมองเสื่อมด้วยการป้องกัน

การป้องกันภาวะสมองเสื่อมจะช่วยป้องกันหรือช่วยชะลอการเกิดโรคได้ แนะนำให้ปฎิบัติตามนี้

- พยายามเข้าสังคมพบปะพูดคุยกับผู้คนบ่อย ๆ สร้างความสุข ทำกิจกรรมที่ผ่อนคลาย เลี่ยงหลีกสิ่งที่กระตุ้นความเศร้าหรือโรคซึมเศร้า

- ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ผู้สูงอายุอาจออกกำลังกายแบบเบา ๆ เช่น ปั่นจักรยานช้าๆ เดินแกว่งแขน เดินเร็ว ไทเก๊ก เต้นลีลาศ เป็นต้น สัปดาห์ละอย่างน้อย 150 นาที

- กระตุ้นการทำงานของสมอง เช่น ฝึกคิดเลข เล่นเกม อ่านหนังสือ ทำงานอดิเรกที่ต้องใช้ความคิด เป็นต้น

- นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพออย่างมีคุณภาพ

- แก้ไขปัญหาหากพบว่ามีอาการหูตึงหรือมีปัญหาในการมองเห็น?

- ดูแลสุขภาพจิต หากมีอารมณ์ซึมเศร้าควรปรึกษาบุคลากรด้านสุขภาพจิต

- กินอาหารให้ถูกสุขลักษณะ ครบ 5หมู่ เลี่ยงอาหารหวานเค็มหรือมันมาก

- คุมน้ำหนักไม่ให้เกิดภาวะอ้วน หรือมีดัชนีมวลกายเกิน 30

- หลีกเลี่ยงการใช้ยาหรือสาร เสพติด ที่ทำให้เกิดอันตรายต่อสมอง

- ตรวจสุขภาพประจำทุกปี และรักษาควบคุมโรคประจำตัวที่เป็นความเสี่ยง อันได้แก่ ความดันสูง เบาหวานและไขมันในเลือดสูง

ภาวะสมองเสื่อมมักเกิดขึ้นกับผู้สูงอายุ อาการของภาวะสมองเสื่อมในบางคนจะค่อย ๆ แสดงอาการออกมาจนบางทีแยกความผิดปกติได้ยาก หรือแทบจะเรียกว่าภาวะสมองเสื่อมเป็นภัยเงียบก็ได้ ดังนั้นการดูแลเอาใจใส่ผู้สูงอายุอย่างใกล้ชิด จะช่วยจับผิดความผิดปกติ ช่วยให้สามารถรักษาภาวะสมองเสื่อมได้ตั้งแต่เริ่มต้น แต่ทางที่ดีที่สุดคือการป้องกัน ซึ่งเป็นวิธีที่สามารถทำได้ตั้งแต่วันนี้เพื่อชะลอการเกิดภาวะสมองเสื่อม

by รศ. นพ.สุขเจริญ ตั้งวงษ์ไชย (Author)

อ่านบทความเพิ่มเติมได้ที่นี่

- รู้ทันอาการนำของ โรคพาร์กินสัน เมื่อไหร่ควรไปพบแพทย์

- เช็กให้ชัวร์ ! อาการใจสั่น สัญญาณเตือนโรค หรือแค่ความเครียด

- โรคสมองเสื่อม ภัยเงียบของผู้สูงอายุ กับวิธีวินิจฉัยเบื้องต้นที่คุณควรรู้!?

- ไมเกรน คือ อะไร ปวดหัวไมเกรน เข้าใจและรับมือให้ถูกวิธี

ติดตามข้อมูลข่าวสาร และการอัปเดตข้อมูลใหม่ ๆ เกี่ยวกับ คอร์สเรียนแพทย์ ความรู้ทางการแพทย์ ได้ที่ Facebook: MDCU MedUMORE